Logowww.mari-language.com:ENGLISH | МАРЛА | ПО-РУССКИ
Тӱҥ лышташ » Текст корпуслан ӱзгар » Кече шочеш йӱдвелыште » 0. ОНЧЫЛМУТ / FOREWORD

Текст корпуслан ӱзгар - Кече шочеш йӱдвелыште - 0. ОНЧЫЛМУТ / FOREWORD

Тиде материал нерген кызыт англичан йылме дене веле лудаш лиеш. Марий ден руш версий ямдылалтеш да вашке савыкталтшаш.

Cyrillic | UPA | IPA

Previous Chapter | Next Chapter

[Instructions]

Историйыште эре тыге: калык вер гыч верыш кусныл коштеш.
Амалже гына тӱрлӧ саманыште тӱрлӧ лиеда.
Марий-влакат илыш тургымын тӱрлӧ жапыштыже шуко йӧнысырым ужыныт.
Мутлан, кызытсе Пошкырт, Одо, Татар кундемлаште, Свердловск, Пермь областьлаште илыше родо-тукымна-влак утларакше тышечын Иван Грозныйын Озаҥым налмекше, Марий мландым Руш кугыжанышыш ушымеке, чимарий йӱлаштым аралыме семын каеныт.
Тылеч посна, кугыжан Россий годымак, власть дене кӧныдымӧ-шамычым вуянче семын ссылкыш але каторгыш колтылыныт.
Колымшо курым тӱҥалтыште Столыпинын аграрный реформыжо шуко калыкым Эрвелышкыла яра кийыше поян мландылан оза лияш кумылаҥден тарватен.
А 1930 ийлаште да сар деч варат Мӱндыр Йӱдвел миллионло «калык тушманым» йӱштӧ помышешыже авалтен.
Вияҥ шушо социализмым чоҥымо жапыште эл политика кӱшыл шинчымашан специалист-влакым распределений дене пӱтынь СССР мучко кышкен.
Икманаш, кажне саманын шке чурийже.
Российын демократий корным ойырен налмекше, тиде сӱрет икмыняр вашталтын.
Но вес кундемышке кайыше-толшо-влак шагалемын огытыл.
Кызыт ты радамыште марий творческий интеллигенцийымат ончыкташ лиеш.
Мутлан, Россий писатель ушем член, поэт Валерий Якимов ынде ятыр ий Ямал-Ненец автоном округышто ила да журналист пашам ышта.
Мурызо, самодеятельный композитор Анатолий Куклин Красноярский крайысе Эвенкий автоном округышто вожаҥын.
А теве ме, Россий писатель да журналист ушемын членже-влак Геннадий Сабанцев ден Юрий Соловьев, Йӱдвел Иян океан серыш шумеш чоҥештышна.
Ик жап гыч Чукоткышкак журналист Эрнст Петров кайыш.
А. М. Горький лӱмеш Литературный институтым пытарыше Игорь Андреев кызыт тыгак Ямал-Ненец автоном округышто пашам ышта.
Мо вара марий творческий пашаеҥ-влакым тушко шупшеш, шӱка, покта?..


Admin login:

[Search]

0 — 1


Историйыште эре тыге: калык вер гыч верыш кусныл коштеш.

Историйыште
Историй-ыште
историй-штЕ
history-INE
no-case
эре
эре
эре
always
av
тыге:
тыге
тыге
so
av
калык
калык
калык
people
no
вер
вер
вер
place
no
гыч
гыч
гыч
from
po
верыш
вер-ыш
вер-ш
place-ILL
no-case
кусныл
кусныл-Ø
кусныл-Ø
move-CVB
vb1-adv
коштеш.
кошт-еш
кошт-еш
go-3SG
vb1-pers

In history it's always like that: people move from place to place.

0 — 2


Амалже гына тӱрлӧ саманыште тӱрлӧ лиеда.

Амалже
Амал-же
амал-жЕ
cause-3SG
no-poss
гына
гына
гына
only
pa
тӱрлӧ
тӱрлӧ
тӱрлӧ
different
ad
саманыште
саман-ыште
саман-штЕ
times-INE
no-case
тӱрлӧ
тӱрлӧ
тӱрлӧ
different
ad
лиеда.
лиед-а
лиеде-а
be-3SG
vb2-pers

Just the reason is going to be different in different times.

0 — 3


Марий-влакат илыш тургымын тӱрлӧ жапыштыже шуко йӧнысырым ужыныт.

Марий-влакат
Марий-влак-ат
марий-влак-ат
Mari-PL-and
no-num-enc
илыш
илыш
илыш
life
no
тургымын
тургым -ын
тургым -н
turmoil -GEN
no -case
тӱрлӧ
тӱрлӧ
тӱрлӧ
different
ad
жапыштыже
жап-ышты-же
жап-штЕ-жЕ
time-INE-3SG
no-case-poss
шуко
шуко
шуко
many
ad
йӧнысырым
йӧнысыр -ым
йӧнысыр -м
inconvenience -ACC
no -case
ужыныт.
уж-ын-ыт
уж-н-ыт
see-PST2-3PL
vb1-tense-pers

Also the Maris, in the turmoil of their lives, have seen many hardships.

0 — 4


Мутлан, кызытсе Пошкырт, Одо, Татар кундемлаште, Свердловск, Пермь областьлаште илыше родо-тукымна-влак утларакше тышечын Иван Грозныйын Озаҥым налмекше, Марий мландым Руш кугыжанышыш ушымеке, чимарий йӱлаштым аралыме семын каеныт.

Мутлан,
Мут-лан
мут-лан
word-DAT
no-case
кызытсе
кызытсе
кызытсе
present
ad
Пошкырт,
Пошкырт
пошкырт
Bashkir
no
Одо,
Одо
одо
Udmurt
no
Татар
Татар
татар
Tatar
no
кундемлаште,
кундем-ла-ште
кундем-ла-штЕ
region-PL-INE
no-num-case
Свердловск,
Свердловск
Свердловск
Sverdlovsk
na
Пермь
Пермь
пермь
Perm
ad
областьлаште
область-ла-ште
область-ла-штЕ
oblast-PL-INE
no-num-case
илыше
илы-ше
иле-шЕ
live-PTCP.ACT
vb2-ad
родо-тукымна-влак
родо-тукым-на-влак
родо-тукым-на-влак
relative-1PL-PL
no-poss-num
утларакше
утла -рак -ше
утла -рак -жЕ
more -COMP-3SG
av -deg-poss
тышечын
тышечын
тышечын
from.here
av
Иван
Иван
Иван
Ivan
na
Грозныйын
Грозный -ын
Грозныйын -н
Grozny -GEN
na -case
Озаҥым
Озаҥ-ым
Озаҥ-м
Kazan-ACC
pn-case
налмекше,
нал-мек-ше
нал-мек-жЕ
take-CVB.PRI-3SG
vb1-adv-poss
Марий
Марий
марий
Mari
no
мландым
мланды-м
мланде-м
land-ACC
no-case
Руш
Руш
руш
Russian
no
кугыжанышыш
кугыжаныш-ыш
кугыжаныш-ш
state-ILL
no-case
ушымеке,
ушы-меке
ушо-меке
join-CVB.PRI
vb2-adv
чимарий
чимарий
чимарий
adherent.of.Mari.Traditional.Religion
no
йӱлаштым
йӱла-шт-ым
йӱла-шт-м
custom-3PL-ACC
no-poss-case
аралыме
аралы-ме
арале-мЕ
defend-PTCP.PASS
vb2-ad
семын
семын
семын
like
po
каеныт.
ка[й]-ен-ыт
кае-ен-ыт
go-PST2-3PL
vb2-tense-pers

For example, our relatives living in the current Bashkir, Udmurt and Tatar lands as well as the districts of Sverdlovsk and Perm, mostly from here left after Ivan the Terrible had conquered Kazan, after the Mari lands were integrated into the Russian state with the protection of the Mari pagan customs and traditions.

0 — 5


Тылеч посна, кугыжан Россий годымак, власть дене кӧныдымӧ-шамычым вуянче семын ссылкыш але каторгыш колтылыныт.

Тылеч
Тылеч
тылеч
from.this
av
посна,
посна
посна
separate
av
кугыжан
кугыжа-н
кугыжа-ан
czar-with
no-deriv.ad
Россий
Россий
Россий
Russia
pn
годымак,
годым-ак
годым-ак
during-STR
po-enc
власть
власть
власть
authority
no
дене
дене
дене
with
po
кӧныдымӧ-шамычым
кӧны-дымӧ-шамыч-ым
кӧнӧ-дымЕ-шамыч-м
agree-PTCP.NEG-PL-ACC
vb2-ad-num-case
вуянче
вуянче
вуянче
wild
ad
семын
семын
семын
like
po
ссылкыш
ссылкы-ш
ссылке-ш
exile-ILL
no-case
але
ал'е
ал'е
or
co
каторгыш
каторгы-ш
каторго-ш
penal.servitude-ILL
no-case
колтылыныт.
колтыл-ын-ыт
колтыл-н-ыт
send-PST2-3PL
vb1-tense-pers

In addition to this, in the time of tsarist Russia, those who didn't agree with the power were sent into exile as rebels or into penal servitude.

0 — 6


Колымшо курым тӱҥалтыште Столыпинын аграрный реформыжо шуко калыкым Эрвелышкыла яра кийыше поян мландылан оза лияш кумылаҥден тарватен.

Колымшо
Колымшо
колымшо
twentieth
nm
курым
курым
курым
century
no
тӱҥалтыште
тӱҥалтыш -те
тӱҥалтыш -штЕ
beginning -INE
no -case
Столыпинын
Столыпин -ын
Столыпинын -н
Stolypinyn -GEN
na -case
аграрный
аграрный
аграрный
agrarian
ad
реформыжо
реформы-жо
реформо-жЕ
reform-3SG
no-poss
шуко
шуко
шуко
many
ad
калыкым
калык-ым
калык-м
people-ACC
no-case
Эрвелышкыла
Эрвел-ышкы-ла
эрвел-шкЕ-ла
east-ILL-STR
no-case-enc
яра
яра
яра
vacantly
av
кийыше
кийы-ше
кие-шЕ
lie-PTCP.ACT
vb2-ad
поян
поян
поян
rich
ad
мландылан
мланды-лан
мланде-лан
land-DAT
no-case
оза
оза
оза
owner
no
лияш
ли[й]-[а]ш
лий-аш
be-INF
vb1-inf
кумылаҥден
кумыл-аҥ-д-ен-Ø
кумыл-аҥ-дЕ-ен-Ø
mood-TRANS-CAUS-PST2-3SG
no-deriv.v-deriv.v-tense-pers
тарватен.
тарват-ен-Ø
тарвате-ен-Ø
move-PST2-3SG
vb2-tense-pers

At the beginning of the 20th century Stolypin's agrarian reform moved many people to the East to make them masters of lands that were lying empty.

0 — 7


А 1930 ийлаште да сар деч варат Мӱндыр Йӱдвел миллионло «калык тушманым» йӱштӧ помышешыже авалтен.

А
А
а
and
co
1930
1930
1930
1930
nm
ийлаште
ий-ла-ште
ий-ла-штЕ
year-PL-INE
no-num-case
да
да
да
and
co
сар
сар
сар
war
no
деч
деч
деч
from
po
варат
вара -т
вара -ат
then -and
av -enc
Мӱндыр
Мӱндыр
мӱндыр
distant
ad
Йӱдвел
Йӱдвел
йӱдвел
north
no
миллионло
миллионло
миллионло
millions
ad
«калык
калык
калык
people
no
тушманым»
тушман-ым
тушман-м
enemy-ACC
no-case
йӱштӧ
йӱштӧ
йӱштӧ
cold
ad
помышешыже
помыш-еш-ыже
помыш-еш-жЕ
bosom-LAT-3SG
no-case-poss
авалтен.
авалт-ен-Ø
авалте-ен-Ø
grasp-PST2-3SG
vb2-tense-pers

In the 1930s and after the war, millions of "enemies of the people" were sent into the cold of the Far North.

0 — 8


Вияҥ шушо социализмым чоҥымо жапыште эл политика кӱшыл шинчымашан специалист-влакым распределений дене пӱтынь СССР мучко кышкен.

Вияҥ
Вияҥ-Ø
вияҥ-Ø
grow.stronger-CVB
vb1-adv
шушо
шу-шо
шу-шЕ
reach-PTCP.ACT
vb1-ad
социализмым
социализм-ым
социализм-м
socialism-ACC
no-case
чоҥымо
чоҥы-мо
чоҥо-мЕ
build-PTCP.PASS
vb2-ad
жапыште
жап-ыште
жап-штЕ
time-INE
no-case
эл
эл
эл
land
no
политика
политика
политикe
politics
no
кӱшыл
кӱшыл
кӱшыл
upper
ad
шинчымашан
шинчы-маш-ан
шинче-маш-ан
know-NMLZ-with
vb2-deriv.n-deriv.ad
специалист-влакым
специалист-влак-ым
специалист-влак-м
specialist-PL-ACC
no-num-case
распределений
распределений
распределений
distribution
no
дене
дене
дене
with
po
пӱтынь
пӱтынь
пӱтынь
complete
ad
СССР
СССР
СССР
SSSR
na
мучко
мучко
мучко
completely
po
кышкен.
кышк-ен-Ø
кышке-ен-Ø
throw-PST2-3SG
vb2-tense-pers

When building developed socialism, the country's politics spread highly educated specialists on assigmnents across the entire USSR.

0 — 9


Икманаш, кажне саманын шке чурийже.

Икманаш,
Икманаш
икманаш
in.a.word
pa
кажне
кажне
кажне
each
pr
саманын
саман-ын
саман-н
times-GEN
no-case
шке
шке
шке
REFL
pr
чурийже.
чурий-же
чурий-жЕ
face-3SG
no-poss

In one word, each period has its own face.

0 — 10


Российын демократий корным ойырен налмекше, тиде сӱрет икмыняр вашталтын.

Российын
Россий-ын
Россий-н
Russia-GEN
pn-case
демократий
демократий
демократий
democracy
no
корным
корны-м
корно-м
road-ACC
no-case
ойырен
ойыр-ен
ойыро-ен
separate-CVB
vb2-adv
налмекше,
нал-мек-ше
нал-мек-жЕ
take-CVB.PRI-3SG
vb1-adv-poss
тиде
тиде
тиде
this
pr
сӱрет
сӱрет
сӱрет
picture
no
икмыняр
икмыняр
икмыняр
some
av
вашталтын.
вашталт-ын-Ø
вашталт-н-Ø
change-PST2-3SG
vb1-tense-pers

After Russia chose the path of democracy, this picture changed a bit.

0 — 11


Но вес кундемышке кайыше-толшо-влак шагалемын огытыл.

Но
Но
но
but
co
вес
вес
вес
different
ad
кундемышке
кундем-ышке
кундем-шкЕ
region-ILL
no-case
кайыше-толшо-влак
кайыше-толшо-влак
кайыше-толшо-влак
casual.visitor-PL
no-num
шагалемын
шагал -ем -ын
шагал -ем -н
little -TRANS-CVB
ad -deriv.v-adv
огытыл.
ог-ыт-ыл-Ø
ог-ыт-ул-Ø
NEG-3PL-be-CNG
vb-pers-vb-conn

However, migrants to other places did not become fewer.

0 — 12


Кызыт ты радамыште марий творческий интеллигенцийымат ончыкташ лиеш.

Кызыт
Кызыт
кызыт
now
av
ты
ты
ты
this
pr
радамыште
радам-ыште
радам-штЕ
row-INE
no-case
марий
марий
марий
Mari
no
творческий
творческий
творческий
creative
ad
интеллигенцийымат
интеллигенций-ым-ат
интеллигенций-м-ат
intelligentsia-ACC-and
no-case-enc
ончыкташ
ончы-кт-аш
ончо-ктЕ-аш
look-CAUS-INF
vb2-deriv.v-inf
лиеш.
ли[й]-еш
лий-еш
be-3SG
vb1-pers

Now, in this framework, the Mari creative intelligencija can be highlighted.

0 — 13


Мутлан, Россий писатель ушем член, поэт Валерий Якимов ынде ятыр ий Ямал-Ненец автоном округышто ила да журналист пашам ышта.

Мутлан,
Мут-лан
мут-лан
word-DAT
no-case
Россий
Россий
Россий
Russia
pn
писатель
писатель
писатель
writer
no
ушем
ушем
ушем
union
no
член,
член
член
part
no
поэт
поэт
поэт
poet
no
Валерий
Валерий
Валерий
Valeriy
na
Якимов
Якимов
Якимов
Yakimov
na
ынде
ынде
ынде
now
av
ятыр
ятыр
ятыр
much
pr
ий
ий
ий
year
no
Ямал-Ненец
Ямал-Ненец
Ямалненец
YamalNenets
nano
автоном
автоном
автоном
autonomous
ad
округышто
округ-ышто
округ-штЕ
okrug-INE
no-case
ила
ил-а
иле-а
live-3SG
vb2-pers
да
да
да
and
co
журналист
журналист
журналист
journalist
no
пашам
паша-м
паша-м
work-ACC
no-case
ышта.
ышт-а
ыште-а
do-3SG
vb2-pers

For example, the poet Valeri Yakimov, member of the Russian writers' union, has now been living in the Yamal-Nenets Autonomous Okrug for some years and works as a journalist.

0 — 14


Мурызо, самодеятельный композитор Анатолий Куклин Красноярский крайысе Эвенкий автоном округышто вожаҥын.

Мурызо,
Мурызо
мурызо
singer
no
самодеятельный
самодеятельный
самодеятельный
amateur
ad
композитор
композитор
композитор
composer
no
Анатолий
Анатолий
Анатолий
Anatoliy
na
Куклин
Куклин
Куклин
Kuklin
na
Красноярский
Красноярский
Красноярский
Krasnoyarskiy
na
крайысе
край-ысе
край-сЕ
krai-ADJ
no-deriv.ad
Эвенкий
Эвенкий
Эвенкий
Evenkiy
na
автоном
автоном
автоном
autonomous
ad
округышто
округ-ышто
округ-штЕ
okrug-INE
no-case
вожаҥын.
вож-аҥ-ын-Ø
вож-аҥ-н-Ø
root-TRANS-PST2-3SG
no-deriv.v-tense-pers

The singer and freelance composer Anatoliy Kuklin has settled down in Krasnoyarsk district of the autonomous Evenki okrug.

0 — 15


А теве ме, Россий писатель да журналист ушемын членже-влак Геннадий Сабанцев ден Юрий Соловьев, Йӱдвел Иян океан серыш шумеш чоҥештышна.

А
А
а
and
co
теве
теве
теве
here
av
ме,
ме
ме
1PL
pr
Россий
Россий
Россий
Russia
pn
писатель
писатель
писатель
writer
no
да
да
да
and
co
журналист
журналист
журналист
journalist
no
ушемын
ушем-ын
ушем-н
union-GEN
no-case
членже-влак
член-же-влак
член-жЕ-влак
part-3SG-PL
no-poss-num
Геннадий
Геннадий
Геннадий
Gennadiy
na
Сабанцев
Сабанцев
Сабанцев
Sabancev
na
ден
ден
ден
and
co
Юрий
Юрий
Юрий
Yuriy
na
Соловьев,
Соловьев
Соловьев
Solov'yev
na
Йӱдвел
Йӱдвел
йӱдвел
north
no
Иян
И[й]-[а]н
ий-ан
ice-with
no-deriv.ad
океан
океан
океан
ocean
no
серыш
сер-ыш
сер-ш
shore-ILL
no-case
шумеш
шу-меш
шу-меш
reach-CVB.FUT
vb1-adv
чоҥештышна.
чоҥешты-ш-на
чоҥеште-ш-на
fly-PST1-1PL
vb2-tense-pers

So we, the members of the members of the Russian authors' union, Gennadij Sabancev and Yurij Solovev, flew up to the shores of the Arctic Ocean.

0 — 16


Ик жап гыч Чукоткышкак журналист Эрнст Петров кайыш.

Ик
Ик
ик
one
nm
жап
жап
жап
time
no
гыч
гыч
гыч
from
po
Чукоткышкак
Чукоткы -шк -ак
Чукотка -шкЕ -ак
Chukotka -ILL-STR
na -case-enc
журналист
журналист
журналист
journalist
no
Эрнст
Эрнст
Эрнст
Ernst
na
Петров
Петров
Петров
Petrov
na
кайыш.
кайы-ш-Ø
кае-ш-Ø
go-PST1-3SG
vb2-tense-pers

The journalist Ernst Petrov went to Chukotka a little while later.

0 — 17


А. М. Горький лӱмеш Литературный институтым пытарыше Игорь Андреев кызыт тыгак Ямал-Ненец автоном округышто пашам ышта.

А.
А
А
A
na
М.
М
М
M
na
Горький
Горький
Горький
Goŕkiy
na
лӱмеш
лӱм-еш
лӱм-еш
name-LAT
no-case
Литературный
Литературный
литературный
literary
ad
институтым
институт-ым
институт-м
institute-ACC
no-case
пытарыше
пытары-ше
пытаре-шЕ
finish-PTCP.ACT
vb2-ad
Игорь
Игорь
Игорь
Igoŕ
na
Андреев
Андреев
Андреев
Andreyev
na
кызыт
кызыт
кызыт
now
av
тыгак
тыгак
тыгак
like.this
av
Ямал-Ненец
Ямал-Ненец
Ямалненец
YamalNenets
nano
автоном
автоном
автоном
autonomous
ad
округышто
округ-ышто
округ-штЕ
okrug-INE
no-case
пашам
паша-м
паша-м
work-ACC
no-case
ышта.
ышт-а
ыште-а
do-3SG
vb2-pers

Igor Andreev, who graduated from the M. Gorki Literary Institute, now works in the Yamal-Nenets Autonomous Okrug

0 — 18


Мо вара марий творческий пашаеҥ-влакым тушко шупшеш, шӱка, покта?..

Мо
Мо
мо
what
pr
вара
вара
вара
then
av
марий
марий
марий
Mari
no
творческий
творческий
творческий
creative
ad
пашаеҥ-влакым
пашаеҥ-влак-ым
пашаеҥ-влак-м
worker-PL-ACC
no-num-case
тушко
тушко
тушко
there
av
шупшеш,
шупш-еш
шупш-еш
pull-3SG
vb1-pers
шӱка,
шӱк-а
шӱкӧ-а
push-3SG
vb2-pers
покта?..
покт-а
покто-а
drive-3SG
vb2-pers

So what pulls, pushes, and drives Mari creative workers then?..

The Mari Web Project дене паша тӱҥ шотышто Вена университетын финн-угор шымлымаш пӧлкаштыже кая. Проектнан кокымшо йыжыҥже (The Mari Web Project: Phase 2) Коне фондын окса полышыж дене шукталтеш. Проект дене пашан посна ужашыже Мюнхенысе Людвиг-Максимилиан лӱмеш университетын Финн-угор да урал шымлымаш институтыштыжо ышталтеш.
Пытартыш уэмдымаш: 2023-шо ийын сорла тылзын 10-шо кечыштыже